उपल्लो डोल्पाको ‘मोती’ (फोटो फिचर)

नेपाल फरक भौगोलिक र सांस्कृतिक विविधता एकै ठाउँमा पाइने देश हो । यहाँ मुटु काम्ने हिमाली क्षेत्रदेखि पसिनाले निथ्रुक्क भइने भावर क्षेत्रसम्मको फरक भूबनौट पाइन्छ । माथिल्लो डोल्पाको द्यो तराप गाउँ यस्तै विरलाकोटिको भूगोल हो । यो ठाउँ किन पनि विशेष छ भने, नेपालको सबैभन्दा उच्च स्थानमा रहेको मानव बस्ती यही हो । अझ यहाँका अगुवा तथा पर्यटन व्यवसायी ज्याङ्बा लामा त यो ठाउँ विश्वकै अग्लो स्थानमा मानव बस्ती रहेको भनेर प्रख्यात रहेको दाबी गर्छन् । हिमालको काखमा तथा दायाँ–बायाँ खोलाको बीचमा रहेको द्यो

तराप समुद्री सतहबाट ४ हजार मिटर उँचाइमा अवस्थित छ । यति उच्च स्थानमा रहे पनि यहाँ अन्न उब्जनी हुन्छ । यहाँको कला–संस्कृति र रहनसहन पनि आफ्नै प्रकारको छ । माथिल्लो डोल्पा जाने पर्यटकहरुले पदयात्राका लागि द्यो तरापलाई शेष रुचाउने गर्छन् । डोल्पा सदरमुकाम दुनैबाट ५ दिनको पैदलयात्रापछि पुगिने यो ठाउँ शिक्षा, स्वास्थ्य, सूचना जस्ता राज्यको आधारभूत सुविधाबाट वञ्चित छ । आकर्षक पयर्टकीय क्षेत्र भएर पनि द्यो तराप उपेक्षामा परेको ‘मोती’ झैं बनेको देखिन्छ । यहाँ पदयात्रामा आउने विदेशी पर्यटकले १० डलर शुल्क तिर्नुपर्छ । पर्यटन क्षेत्रको विकासका लागि भन्दै टान, नेपाल पर्यटन बोर्डले त्यस्तो शुल्क उठाउने गरे पनि सो रकम यो क्षेत्रमा खर्च गरिएको देखिँदैन । पदयात्रीका लागि आवश्यक संकेत चिह्न समेत नराखिँदा पर्यटकहरु समस्यामा पर्ने गरेका छन् । पर्यटकीय क्षेत्र भएर पनी पर्यटकले तिरेको पैसा स्थानीय क्षेत्रले पाउने नगरेको डोल्पोबुद्ध गाउँपालिकाका अध्यक्ष तेम्बा लामाले बताए । यो क्षेत्रका बासिन्दाको प्रमुख पेशा कृषि भए पनी त्यसबाट उनीहरुको गुजारा चल्दैन । स्थानीयले जडिबुडीको व्यापार र यार्सागुम्बा टिपेर जीविका चलाउने गर्छन् । द्यो गाउँ नौ वटा स्थानबाट आउने नाका भएकाले माथिल्लो डोल्पाको यो मुख्य व्यापारिक केन्द्र पनि हो । यो ठाउँका बासिन्दाले अत्यावश्यक सामान नेपालगञ्जबाट ल्याउने गर्छन् । तर, ढुवानी भाडा प्रतिकिलो २ सय १० रुपैयाँ लाग्ने भएकाले स्थानीयहरु नजिकै रहेको सीमावर्ती चिनियाँ बजारमा भर पर्छन् । तर, चीनसँगको सिमाना व्यवस्थित नहुँदा वर्षको एक पटक मात्र व्यापारिक कारोबार हुन्छ । चीनको नाका साउन अन्तिम वा भदौको पहिलो साता खुल्छ । द्योका बासिन्दाहरु आफूलाई वर्षभरिलाई चाहिने सरसामान त्यही बेला किन्ने गर्छन् । सिमानाको रक्षक हामी नै हौं ग्याल्बो भोटे, अध्यक्ष, द्यो तराप गाउँ द्यो गाउँ डोल्पा आउने पर्यटकको रोजाइमै पर्छ । तर, पर्यटकीय गाउँ भएर पनि यहाँ न्यूनतम सुविधा पनि छैन । सरकारी निकायले यो गाउँमा आउने पर्यटकहरुबाट शुल्क लिने गरे पनि यहाँका लागि केही काम गरेको छैन । राज्यले आधारभूत सुविधाहरु समेत उपलब्ध गराउन नसक्नु दुर्भाग्य नै मान्नुपर्छ । अहिलेसम्म गाउँमा जे–जति विकासका काम भएका छन्, दाताहरुको सहयोगले भएका हुन् । नजिक पर्छ । यो ठाउँमा राज्यको उपस्थिति नै छैन । एक प्रकारले हामीले नै नेपालको सिमानाको सुरक्षा गरिरहेका छौं ।